20. Circular economy indicators for the food system

Dit rapport kadert in het lopend onderzoek van het Steunpunt Circulaire Economie om te komen tot een monitor die de transitie naar een circulaire economie in Vlaanderen in goede banen moet leiden. Dit rapport presenteert een richtinggevend kader specifiek voor circulaire economie in het voedselsysteem en geeft een eerste set van indicatoren om het voedselsysteem op te volgen.

Een holistische visie op wat circulaire economie betekent voor het voedselsysteem ontbreekt momenteel in (en buiten) Vlaanderen. Aangezien dit een essentiële vereiste is om te beoordelen wat in een monitor moet worden opgenomen en om te evalueren of het systeem evolueert in de gewenste richting wordt in dit rapport een richtinggevend kader gecreëerd. Via een literatuurstudie werd de beschikbare kennis over (aspecten van) CE en voedsel uit zowel academische als beleidsdocumenten samengebracht en aangevuld met de inzichten van stakeholders in Vlaanderen via een participatieve Delphi-benadering. Een circulair systeem voor voedsel komt in essentie neer op het minimaliseren van de materiaalvraag en de bijbehorende milieu-impact van dit systeem, terwijl er toch voor wordt gezorgd dat de voedingsbehoefte in Vlaanderen voor alle burgers wordt ingevuld via een veilig, evenwichtig en gezond voedingspatroon. Het gecreëerde kader heeft drie centrale thema's: (1) de optimalisatie van de inputs, (2) de optimalisatie van de voedingsproducten, en (3) de optimalisatie van de reststromen. Voor elk van deze thema's worden strategieën besproken om de materiaalvraag en de bijbehorende milieueffecten van het voedselsysteem te minimaliseren. Het voedselsysteem is op een aantal manieren uniek binnen de circulaire economie. Wat betreft het eerste thema, inputgebruik, is een belangrijk aspect voor dit systeem dat het moeilijk is om inputs te hergebruiken in gesloten kringloopsystemen, omdat ze door hun gebruik opnieuw in natuurlijke biochemische cycli terechtkomen. Voor het tweede thema, voedselproducten, is het van essentieel belang rekening te houden met het onvermijdelijke eenmalige en biologische karakter van voedselproducten. Hoogwaardige circulaire-economiestrategieën - zoals hergebruik en reparatie - die erop gericht zijn het gebruik van producten te vergroten en te verlengen, kunnen niet op het voedselsysteem worden toegepast, aangezien het product na gebruik voornamelijk uitwerpselen worden. In plaats daarvan moet het gebruik van biomassa in het systeem worden geoptimaliseerd. Hetzelfde geldt voor het derde thema, reststromen, aangezien de onvermijdelijke organische stroom die met voedselproductie en -consumptie gepaard gaat, optimaal moet worden benut. Het voedselsysteem is zeer complex en doorkruist meerdere beleidsdomeinen, zoals landbouw, milieu en gezondheid. Hierdoor zijn de huidige expertise en initiatieven rond circulariteit binnen het voedselsysteem verspreid over tal van verschillende stakeholders. Het raamwerk dat in deze studie is gecreëerd kan een gemeenschappelijk startpunt bieden voor de verschillende stakeholders die over beleidsdomeinen heen werken aan de verschillende aspecten van de circulaire economie voor ;voedsel en kan worden gebruikt om richting te geven aan toekomstige beleidsinitiatieven.

In dit rapport wordt het gecreëerde kader gebruikt om richting te geven aan de zoektocht naar circulaire economie indicatoren voor het voedselsysteem in Vlaanderen. De gegevens die in dit rapport worden gepresenteerd zijn een eerste poging om het voedselsysteem in Vlaanderen samen te vatten in termen van circulariteit. Uit wat werd gevonden, blijkt dat hoewel het voedselsysteem tot op zekere hoogte intrinsiek circulair is - door de verbinding met de biosfeerde draagkracht van de natuurlijke ecosystemen door een verdere vermindering van het totale gebruik, een verdere toename van het aandeel dat wordt verkregen uit hernieuwbare bronnen, en door de verliezen naar het milieu een halt toe te roepen. Het gebruik van voedingsmiddelen kan verder worden geoptimaliseerd door excessen - in de vorm van overconsumptie en voedselverlies - aan te pakken en door de voedingsgewoonten te verschuiven naar producten met een gering milieueffect. Ten slotte kan het gebruik van reststromen uit het voedselsysteem verder worden geoptimaliseerd door de selectieve inzameling te vergroten en meer valorisatie op hoog niveau volgens de cascade mogelijk te maken. In het algemeen zal de transitie van het voedselsysteem naar een circulaire economie een tweeledige focus vereisen, door technologische innovatie te gebruiken om de huidige cycli te optimaliseren, en tegelijkertijd te focussen op systeeminnovatie door het bestaan en de omvang van de huidige cycli ter discussie te stellen binnen de grenzen die door de planetaire grenzen worden gesteld.

Het grote aantal indicatoren dat in dit hele rapport wordt besproken, laat zien dat het voedselsysteem niet gemakkelijk te analyseren of samen te vatten is. De nadruk van circulariteitsstrategieën verschilt voor de verschillende actoren in het voedselsysteem. De studie richt zich op de drie belangrijkste schakels in de voedselketen: primaire productie, consumptie, en afvalinzameling en -verwerking, en is gebaseerd op het herkaderen van reeds toegankelijke gegevens, verzameld voor andere doeleinden. Het was dan ook nog niet mogelijk om voor alle relevante aspecten van een circulaire economie voor het voedselsysteem de best mogelijke indicatoren uit te werken. Verder onderzoek is nodig om de huidige hiaten, zoals voedselverwerking, aan te pakken en de beschikbare indicatoren te verfijnen. Ook is het duidelijk dat het huidige inputgebruik zeer hoge materiaaleisen en milieueffecten met zich meebrengt, maar is het momenteel helemaal niet duidelijk welke circulaire doelen moeten worden nagestreefd met betrekking tot lokale en mondiale milieugrenzen. Verder onderzoek zou zich kunnen richten op het ontwikkelen van scenario's voor een circulair voedselsysteem, waardoor de implicaties van scenario's kunnen worden beoordeeld en input kan worden geleverd voor het vaststellen van streefwaarden voor bepaalde indicatoren. Deze studie voorziet in de huidige behoefte aan een kader rond CE voor het voedselsysteem

Download